مناسبات حکمرانی با حقوق و کرامت انسانی

کبنا ؛یادداشتی از سیدعلی اسماعیلی؛ در نوشتار قبل به استناد خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه اشاره گردیدکه پاسداشت حقوق اجتماعی، موجب تحکیم همبستگی وانسجام اجتماعی، گسترش عدالت و برابری، عزتمندی حق، هموار شدن راه‌های روشن دین و ناهموار شدن اعوجاجات و خرافات دینی، اصلاح محیط جامعه و روزگار، دوام و بقای دولت از طریق باز تولید سرمایه و مشارکت اجتماعی و ناامیدی دشمنان می‌شود. اینک این پرسش مطرح است که چنانچه دولت و ملت به حقوق و تکالیف متقابل خود ملتزم نباشند چه عوارض، آسیب‌ها و چالش‌هایی جامعه و حکومت را در برخواهد گرفت و چشم انداز چنین جامعه و حکومتی از منظر امام علی (ع) چگونه خواهد بود؟
امام علی علی علیه السلام در ادمه خطبه ۲۱۶، به این پرسش، پاسخی روشنگرانه داده و به حکمرانان هشدار می‌دهدکه اگر نقض کرامت انسانی و حقوق اجتماعی فراگیر شود وجامعه وحکمرانی به ظلم ساختاری آلوده گردد وفریاد مصلحان شنیده نشود، شکاف‌ها وگسل‌های اجتماعی ایجاد می‌شودوچنانچه این گسل‌ها ترمیم نگردد، سرانجام به تضاد دولت و ملت میانجامد و ازدل آن، شورش‌ها وسرکوب‌ها شکل می‌گیرد وجامعه وحکمرانی در چرخه ویرانی وفروپاشی قرارمی گیرد«.... إِذَا غَلَبَتِ الرَّعِیةُ والِی‌ها، أَوْ أَجْحَفَ الْوَالِی بِرَعِیتِهِ.... ، »
امام علی و چالش‌های بنیادین نقض حقوق اجتماعی
۱- دولت وملت دچارواگرایی می‌شوند: کرامت انسانی، عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه منابع و فرصت‌ها، رفاه اجتماعی، امنیت و آزادی از مهمترین حقوق هرملتی است که بعنوان ملات‌های اجتماعی و پیشران‌های مشروعیت نظام سیاسی درهمبستگی ملی و اجتماعی نقش آفرینند، نقض این حقوق نیز می‌تواند بعنوان پیشران‌های فروپاشی اجتماعی و سیاسی عمل کرده، موجب تضاد دولت و ملت گردیده، وحدت، پیوستگی، وفاداری و همبستگی بین دولت و ملت را از بین ببرد، بیگانگی اجتماعی و تمایلات قومی، فرقه‌ای و تجزیه طلبی را تشدید و امنیت سرزمینی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به مخاطره اندازد. « اخْتَلَفَتْ هُنَالِکَ الْکَلِمَةُ»
۲- نشانه‌های ظلم وجورآشکارمی گردد. دامنه ظلم در جامعه چنان گسترده می‌شود که همه مردم انرا حس کرده و نشانه‏هاى آن‏را آشكارا مشاهده مى‏كنند. «َوَظَهَرَتْ مَعَالِمُ الْجَوْرِ»
۳- نیرنگ و فریبکاری در دین و دینداری زیاد می‌شود و بازار کاسبان دین رونق می‌گیرد. «وَکثُرَ الْإِدْغَالُ فِی الدِّینِ»
۴- سنت‌های نیکودرجامعه متروک و راه رسیدن به آنهامسدودمیشود. «وَتُرِکَتْ مَحَاجُّ السُّنَنِ»
۵- هواپرستی زیاد می‌شودوانواع فساد سیاسی، اقتصادی و اخلاقی در جامعه گسترش می‌یابد و مناسبات و تعاملات اجتماعی برپایه هوا وهوس شکل می‌گیرد. «فَعُمِلَ بِالْهَوَی»
۶- احکام دین تعطیل می‌گردد. چنانچه رفتار ناصواب  و ناتوانی حکمرانان و تضییع حقوق مردم به نام دین توجیه شودوبدلیل ناکارآمدی حکمرانی، هر روز برفقروذلت و درد و رنج ملت افزوده شود، وظلم درجامعه نهادینه وفراگیر شود، در چنین وضعیتی مردم دین را متهم کرده وآنرا موجب عقب افتادگی خودو توسعه نیافتگی کشورشان دانسته، و نسبت به دین واحکام آن منزجزگردیده و پدیده دین گریزی و دین ستیزی درجامع گسترش یافته ودر نتیجه احکام دین وفضیلت‌های اخلاقی تعطیل ومتروک می‌گردد. «وَعُطِّلَتِ الْأَحْکَام»
۷- بیماری‌های دل زیادمی شود. در چنین شوره‌زاری، کرامت، شرأفت و عزت انسانی رنگ می‌بازد و انواع ویروس‌ها و بیماری‌های روحی و روانی از قبیل دروغ، تهمت، توهین، تحقیر، غیبت، حسادت، شهوت قدرت و ثروت، هوسرانی و فساد و فحشاء، بی‌اعتمادی، پیمان شکنی و افسردگی شیوع می‌بابد«وَکَثُرَتْ عِلَلُ النُّفُوسِ»  
۸- مشارکت و همدلی اجتماعی به بی‌تفاوتی اجتماعی تبدیل می‌شود. اگر ملتی اسیرگرداب تضاد‌ها وتعارضات اجتماعی گردد نوعی بی‌قیدی و بی‌تفاوتی در جامعه نسبت به هنجار‌ها وناهنجار‌های اجتماعی شکل می‌گیرد و مردم نسبت به اینکه چه ظلمی بر سر دیگران می‌­‌آید وچه حقوقی از دیگران ضایع می‌شود و چه فساد‌هایی درجامعه گسترش یافته است بی‌تفاوت گردیده و احساس درد ومسئولیت نمی‌کنند. «فَلاَ یُسْتَوْحَشُ لِعَظِیمِ حَقٍّ عُطِّلَ، وَ لاَ لِعَظِیمِ بَاطِل فُعِلَ»
۹- نیکان خواروبدان عزت می‌یابند. اگر آسیب‌ها و شکاف‌های اجتماعی آنچنان گسترده و عمیق گردد که همبستگی ملت و دولت از هم گسسته گردد، ظلم و جور فراگیر و هر روز بر جمعیت ستمدیدگان و بی‌کسان از یکسو و قلدران و ستم پیشه‌گان از سوئی دیگر افزوده شود، دین به دینمداران متناسک ریاکار و منافق و کاسب آلوده گردد و هواپرستی وشهوت قدرت و ثروت مبنای زیست اجتماعی قرار گیرد، درچنین جامعه نامتعادل و بحران‌زده، نیکان، فرهیختگان، ‌اندیشمندان وکارآمدان ذلیل وحقیرومترود می‌شوند واشرار، متملقان، منافقان، دلغکان، پخمگان، ریاکاران و ناکارآمدان عزیز گردیده و در صدر می‌نشینند. « فَهُنَالِکَ تَذِلُّ الاْبْرَارُ، وَ تَعِزُّ الاْشْرَارُ»،.
۱۰- کیفر‌های خداوندبرای چنین جامعه ستمدیده، ستمگر و ستم‌پذیری.