آبخیزداری، راهکاری مؤثر برای کاهش خسارات سیل

کبنا ؛بارندگی‌های سیل‌آسای اخیر در بسیاری از نقاط کشور، بار دیگر ضرورت توجه به مقوله آبخیزداری را به عنوان راهکاری مؤثر در کنترل سیلاب و ‌کاهش خسارات ناشی از آن، به اثبات رساند.
به گزارش کبنا، به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیم خاص خود، همواره از جمله استان‌های در معرض خطر سیل بوده است. در سال‌های اخیر، سیلاب‌های متعددی در این استان رخ داده که خسارات جانی و مالی فراوانی به بار آورده است.
در پی وقوع سیل‌های اخیر، بار دیگر نقش سازه‌های آبخیزداری در کنترل سیلاب و ‌کاهش خسارات آن به وضوح مشاهده شد. این سازه‌ها با مهار آب باران و ذخیره‌سازی آن، از وقوع سیل‌های فاجعه‌بار و تخریب‌های گسترده جلوگیری می‌کنند.
آبخیزداری به مجموعه‌ای از اقدامات گفته می‌شود که برای مدیریت آب در حوزه‌های آبخیز انجام می‌شود. این اقدامات شامل عملیات مکانیکی مانند پخش سیلاب، بندهای خاکی، بندهای سنگ ملاتی و بندهای گابیونی، و همچنین عملیات بیولوژیکی مانند جنگل‌کاری و مرتع‌داری می‌شود.
سازه‌های آبخیزداری با مهار آب باران و ذخیره‌سازی آن، از وقوع سیل‌های فاجعه‌بار و تخریب‌های گسترده جلوگیری می‌کنند. این سازه‌ها با کاهش سرعت جریان آب، به نفوذ بیشتر آب در خاک و تقویت سفره‌های زیرزمینی کمک می‌کنند. همچنین، با ایجاد پوشش گیاهی مناسب در عرصه‌های آبخیز، از فرسایش خاک و رسوب‌گذاری در مخازن سدها جلوگیری می‌شود.
بررسی اقدامات انجام شده در حوزه آبخیزداری در استان کهگیلویه و بویراحمد
سعید جاوید بخت، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کهگیلویه و بویراحمد به تشریح اقدامات انجام شده در حوزه آبخیزداری و نقش آن در کنترل سیلاب و تقویت سفره‌های زیرزمینی پرداخت.
وی با اشاره به اجرای ۲ میلیون و ششصد هزار متر مکعب عملیات مکانیکی آبخیزداری در سطح استان، شامل پخش سیلاب، بندهای خاکی، بندهای سنگ ملاتی و بندهای گابیونی، گفت: بر اساس ارزیابی‌های انجام شده، ۵ میلیون متر مکعب از بارندگی‌های اخیر توسط این سازه‌ها کنترل و روان‌آب‌ها مهار شده است.
جاوید بخت با تأکید بر نقش این سازه‌ها در کاهش شدت سیل و جلوگیری از تخریب عرصه‌های آبخیز در پایین‌دست، اظهار کرد: این اقدامات در کاهش تخریب تاسیسات، ابنیه و اراضی کشاورزی نیز مؤثر بوده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همچنین به افزایش آب سفره‌های زیرزمینی و افزایش آب چاه‌ها و قنوات به عنوان یکی دیگر از مزایای اجرای طرح‌های آبخیزداری اشاره کرد.
به گفته وی، این سازه‌ها با ذخیره آب باران در سفره‌های زیرزمینی، به تأمین آب شرب و کشاورزی در مناطق مختلف استان کمک می‌کنند.

جاوید بخت با اشاره به اهمیت توسعه طرح‌های آبخیزداری در استان، خاطرنشان کرد: این اداره کل با جدیت تمام در حال پیگیری و اجرای این طرح‌ها است و از همه دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط تقاضا داریم که در این زمینه همکاری و مشارکت لازم را داشته باشند.
راهکارهای توسعه آبخیزداری
آبخیزداری به عنوان راهکاری مؤثر در کنترل سیلاب و ‌کاهش خسارات ناشی از آن، از اهمیتی حیاتی برخوردار است. با این وجود، توسعه این حوزه با چالش‌های متعددی روبرو است که برای رفع آنها، نیازمند اتخاذ راهکارهای عملی و کارآمد هستیم. کارشناسان همواره اقداماتی مانند تخصیص اعتبارات کافی، تدوین برنامه جامع و بلندمدت، جلب مشارکت مردم، تقویت تشکل‌های مردم‌نهاد، ارتقای دانش و تخصص کارشناسان، توسعه تحقیقات و مطالعات، و استفاده از فناوری‌های نوین را پیشنهاد می دهند.
تخصیص اعتبارات کافی: یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی آبخیزداری، کمبود اعتبارات است. برای توسعه این حوزه، لازم است اعتبارات کافی و متناسب با نیازها به آن تخصیص داده شود. این امر نیازمند توجه و عنایت ویژه دولت و مجلس شورای اسلامی است.
تدوین برنامه جامع و بلندمدت: یکی دیگر از ضرورت‌های توسعه آبخیزداری، تدوین برنامه جامع و بلندمدت است. این برنامه باید با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، جغرافیایی و اجتماعی هر منطقه، به طور دقیق و علمی تدوین شود. در این برنامه، باید اهداف مشخص و قابل اندازه‌گیری تعیین شده و برای تحقق آنها، زمان‌بندی و منابع مالی لازم پیش‌بینی شود.
جلب مشارکت مردم: مشارکت مردم در توسعه آبخیزداری، نقشی اساسی و تعیین‌کننده دارد. برای جلب مشارکت مردم، لازم است آگاهی‌های عمومی در مورد فواید و مزایای آبخیزداری افزایش یابد. همچنین، باید زمینه‌های مشارکت مردم در اجرای طرح‌های آبخیزداری فراهم شود.
تقویت تشکل‌های مردم‌نهاد: تشکل‌های مردم‌نهاد می‌توانند نقش مهمی در جلب مشارکت مردم و توسعه آبخیزداری ایفا کنند. برای تقویت این تشکل‌ها، لازم است از آنها حمایت‌های مادی و معنوی به عمل آید.
ارتقای دانش و تخصص کارشناسان: ارتقای دانش و تخصص کارشناسان شاغل در حوزه آبخیزداری، از دیگر ضرورت‌های توسعه این حوزه است. برای این منظور، باید دوره‌های آموزشی تخصصی برگزار شده و زمینه‌های تبادل دانش و تجربیات بین کارشناسان فراهم شود.
توسعه تحقیقات و مطالعات: توسعه تحقیقات و مطالعات در حوزه آبخیزداری، از اهمیت بالایی برخوردار است. این امر می‌تواند به ارتقای دانش و تخصص کارشناسان و تدوین برنامه‌های علمی و کارآمد برای توسعه آبخیزداری کمک کند.
توجه به سایر راهکارها: علاوه بر راهکارهای ذکر شده، توجه به سایر موارد مانند استفاده از فناوری‌های نوین، آموزش بهره‌برداران، و حفظ و حراست از عرصه‌های آبخیز نیز در توسعه آبخیزداری حائز اهمیت است.
درمجموع، بارندگی‌های سیل‌آسای اخیر در بسیاری از نقاط کشور، بار دیگر ضرورت توجه به مقوله آبخیزداری را به عنوان راهکاری مؤثر در کنترل سیلاب و ‌کاهش خسارات ناشی از آن، به اثبات رساند.
عملکرد سازه‌های آبخیزداری در استان کهگیلویه و بویراحمد در سیلاب‌های اخیر، نشان‌دهنده نقش مؤثر این سازه‌ها در نجات جان انسان‌ها، حفظ اراضی کشاورزی و تاسیسات زیربنایی، و جلوگیری از تخریب عرصه‌های طبیعی بود.
با این وجود، توسعه آبخیزداری با چالش‌هایی مانند کمبود اعتبارات، فقدان برنامه جامع و بلندمدت، ضعف در فرهنگ‌سازی و جلب مشارکت مردم، و تداخل وظایف دستگاه‌های مختلف روبرو است.
برای رفع این چالش‌ها، لازم است اقداماتی مانند تخصیص اعتبارات کافی، تدوین برنامه جامع و بلندمدت، جلب مشارکت مردم، تقویت تشکل‌های مردم‌نهاد، ارتقای دانش و تخصص کارشناسان، توسعه تحقیقات و مطالعات، و استفاده از فناوری‌های نوین در دستور کار قرار گیرد.
توسعه آبخیزداری به عنوان راهکاری مؤثر در کنترل سیلاب و ‌کاهش خسارات ناشی از آن، نیازمند عزم ملی و همکاری همه دستگاه‌های ذیربط است. با اتخاذ راهکارهای عملی و کارآمد، می‌توان به این هدف مهم دست یافت و از مزایای فراوان آبخیزداری در زمینه‌های مختلف بهره‌مند شد.